*محمد قنادی
مقام معظم رهبری در دیدار اخیرشان با مسئولان نظام نسبت به استمرار سیاستهای سالهای گذشته در حوزه جمعیت موضع گرفتند و از مطلوب بودن جمعیت ۱۵۰ میلیون نفری برای کشور سخن به میان آوردند. با توجه به حساسیتهایی که نسبت به این موضوع وجود دارد ممکن است برخی از افراد به صورت علنی و یا غیرعلنی نسبت به این فرمایشات موضعگیری کنند فلذا در اینجا تلاش شده است با برخی از توضیحات، درستی این سخنان تبیین شود و بیان شود که ظرفیت مطلوب کشور برای افزایش جمعیت حتی فراتر از ۱۵۰ میلیون نفر است و نه تنها جای نگرانی از افزایش جمعیت نیست بلکه روند رو به رشد کشور در زمینه های مختلف علمی و فناوری و اقتصادی نشان دهندهی نیاز کشور به افزایش جمعیت و از همه مهمتر جلوگیری از متوقف شدن رشد جمعیت و سالخوردگی جمعیت است.
۱- کشور پهناور ایران به لحاظ اقلیمی دارای ظرفیت بالایی برای جمعیت است؛ برخلاف تصور عمومی جامعه، ایران به لحاظ سرزمینهای زیستی رتبه بالایی را داراست. در حالی که ایران با وسعت ۱٫۶ میلیون کیلومتر مربع در رتبه ۱۸ کشورهای جهان قرار دارد به لحاظ سرزمینهای زیستی با حدود ۶۱۶ هزار کیلومتر مربع در رتبه ۱۵ کشورهای دنیا قرار دارد. تراکم جمعیتی ایران با جمعیت ۷۵ میلیون نفر در حدود ۵۰ نفر در کیلومتر مربع است و این در حالی است که به نسبت اکثر کشورهای منطقه و جهان تراکم پایینی است و از آن مهم تر تراکم زیستی کشور در حدود ۱۱۶ نفر در کیلومتر مربع است که باز هم به نسبت اکثر کشورهای جهان در رتبهی بسیار پایینی قرار دارد.
۲- موضوع آب مسئله ای است که برای بسیاری از افراد دغدغه ایجاد کرده است و بالاتر رفتن جمعیت کشور را ناسازگار با ذخایر سالانه آب کشور می دانند. در این مورد باید این توضیح را داد که در حال حاضر ایران به لحاظ مصرف آب در رتبه ۱۱ جهانی قرار دارد در حالی که به لحاظ جمعیت در رتبه ۱۸ جهان است یعنی کشور ما در مصرف آب شدیداً دچار سوءمصرف است. از تمام آب مصرفی در ایران حدود ۹۰ درصد در بخش کشاورزی مصرف می شود و ۲ درصد در صنعت و در حدود ۸ درصد مصرف شهری است؛ این واقعیت در شرایطی است که در بخش کشاورزی تا ۴۰ درصد سوءمدیریت مصرف آب وجود دارد یعنی با کمی اصلاح در بخش کشاورزی معادل چندین برابر جمعیت فعلی ظرفیت آب آزاد خواهد شد.
۳- معضل بیکاری شاید مهمترین مشکلی باشد که برخی منتقدان افزایش جمعیت به آن اشاره دارند. این انتقاد در شرایطی است که یکی از مهمترین عوامل اشتغالزایی در کشورها وجود بازار است؛ افزایش جمعیت یعنی افزایش نیاز به کالا و خدمات و از آن فراتر ایجاد خواستهها جدیدتر و متنوعتر در کالا و خدمات. از طرف دیگر جمعیت بیشتر یعنی نیروی کار بیشتر و این به معنای افزایش رشد اقتصادی است. موضوع مهم و اساسی در مسئله جمعیت، تغییرات کُند و بسیار زمانبَر آن است چرا که هر جامعه پس از تغییر سیاستهای جمعیتیاش نزدیک به سه دهه باید منتظر بماند تا نتایج این تغییرات را مشاهده کند؛ به همین دلیل مطرح کردن مشکلات کنونی جامعه مانند بیکاری در مخالفت با افزایش جمعیت غلط و از روی عدم تسلط مطرح کنندگان اینگونه مباحث بر مسئله های اجتماعی است.
۴- کشورهای پرجمعیت نه تنها در عرصه اقتصادی قدرتمندترند بلکه در عرصه علم و فناوری نیز ظرفیت بالاتری را تولید علم و خلق فناوری دارند. به طور مثال کشور روسیه با ۱۴۷ میلیون نفر جمعیت دارای یک میلیون متخصص هوافضا است آیا می توان تصور کرد کشوری که به طور مثال در مجموع ۲ میلیون نفر جمعیت دارد یک میلیون متخصص هوافضا داشته باشد؟! بسیاری از تخصصها و شاخههای علمی و فنی مستلزم وجود جمعیت است. ایران در مسیر پیشرفت قرار دارد و به سوی اقتدار منطقهای و جهانی در حرکت است، سال ۱۴۰۴ چشمانداز توسعه و برتری منطقهای ایران و سال ۱۴۳۵ چشمانداز مرجعیت علمی ایران در جهان است. دستیابی به این چشماندازها تنها در گروی رشد مستمر و البته عقلانی جمعیت است.
در پایان باید متذکر شد که تشویق به افزایش جمعیت به معنای بازگشت به رشد جمعیت در دهه ۶۰ نیست بلکه باید با تدوین سیاستهای درست در حوزه جمعیت، شرایط را برای به تعادل رسیدن فرزندآوری خانواده ها فراهم کرد؛ نه تعداد بسیار زیاد فرزندان برای خانوادهها و جامعه مطلوب است و نه بسنده کردن به یک یا دو فرزند. مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران اعم از دولت و مجلس باید سیاستهایی را اتخاذ و اجرا کنند که شرایط اقتصادی و اجتماعی برای خانواده ها به نحوی تغییر کند که ایشان تشویق و ترغیب به داشتن فرزندان بیشتری شوند. این سیاست ها از حوزه فرهنگ سازی تا حمایت های مالی از تولد فرزندان بیشتر را در بر خواهد گرفت.
*کارشناس شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران (ایتان)