شهید دیالمه

گروه اقتصادی برهان/ نصرت نادم؛ یکی از موضوعاتی که همواره مطرح بوده و در سال‌های اخیر به اوج خود رسیده است، موضوع بالا نگه‏داشتن ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی، از جمله دلار می‌باشد. طرفداران این طرح با استناد به این‏که «کنترل و حفظ ارزش پول ملی کشور» یکی از وظایف اصلی بانک مرکزی می‌باشد، به دو مقوله کاملاً متفاوت؛ «حفظ ارزش پول ملی» و «بالا نگه داشتن ارزش پول ملی» یکسان نگریسته و براساس همین زاویه‏ی دید، اعتقاد دارند و تلاش می‌کنند تا با استفاده از درآمدهای سرشار ارزی ناشی از صادرات و فروش نفت خام، قیمت ریال را در مقابل ارزهای خارجی، هم‏چنان بالا نگه دارند. ما در این مقوله اثرات این اقدام را به بحث می‌گذاریم.

وقتی‏که ارزش پول ملّی یک کشور در مقابل ارزهای خارجی بالا نگه داشته شود کالاهای تولید داخل برای مصرف‌کنندگان خارجی گران‌تر خواهند شد. به‏طور مثال؛ اگر هزینه تولید کالایی در داخل کشور دوهزار تومان باشد و اگر فرض کنیم قیمت هر دلار هزار تومان باشد، این کالا در خارج از کشور حداقل به قیمت دو دلار ارزش‌گذاری می‌گردد و امّا اگر فرض کنیم قیمت هر دلار را به ۵۰۰ تومان کاهش دهیم، این کالا در خارج از کشور بایستی حداقل به قیمت چهار دلار به فروش برسد و البته با این دو برابر شدن قیمت کالاهای ما برای مصرف‌کنندگان خارجی، طبیعی است بخش زیاد و یا تمام بازار خارجی این کالا را از دست خواهیم داد. در واقع این تلاش برای ارتقای ارزش پول ملّی کشور، موجب کاهش حجم صادرات خواهد شد و بازارهای خارجی به تصرف سایر رقبای ما از کشورهای دیگر درخواهند آمد.

در زمانی که قیمت و ارزش ارزهای خارجی در مقابل پول ملّی کشور پایین نگه داشته شود، کالاهای تولید خارج برای مصرف کنندگان داخلی ارزان‌تر خواهد شد. به‏طور مثال اگر قیمت یک قلم کالای وارداتی در بازار داخلی کشور دو دلار ارزش‌گذاری شود و اگر فرض کنیم قیمت هر دلار هزار تومان باشد، قیمت این کالا برای مصرف‌کننده داخلی دو هزار تومان خواهد شد و امّا اگر فرض کنیم قیمت هر دلار را به ۵۰۰ تومان کاهش دهیم، حال قیمت این کالا برای مصرف‌کننده داخلی هزار تومان خواهد شد که البته با نصف شدن قیمت این کالا، طبیعی است بخش زیاد و یا تمام بازار داخلی ما به تصرف تولیدکنندگان خارجی درخواهد آمد، ‌خصوصاً با این همه تبلیغاتی که در مورد بهتر بودن کیفیت کالاهای خارجی نسبت به تولید داخلی وجود دارد. بنابراین، باز هم تلاش‌ها برای ارتقای ارزش پول ملّی کشور، موجب افزایش واردات کالاهای خارجی و تصرف بازارهای داخلی توسط تولیدکنندگان خارجی خواهد شد.

یکی از دلایل مدافعان این طرح چنین است که با این اقدام، نسبت به کنترل افزایش سطح عمومی قیمت‌ها اقدام لازم به عمل خواهد آمد. آنان معتقدند که با افزایش ارزش پول ملّی و خروج بازارهای داخلی از انحصار تولیدکنندگان داخلی (که در اغلب مواقع به قیمت و هزینه‌های تمام شده تولید کالاها توجهی نداشته و به دنبال افزایش بهره‌وری نیروی کار و سرمایه نبوده و کالاها را با هزینه‌های زیاد تولید می‌نمایند) به نوعی نسبت به مهار و کنترل افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و تورم اقدام خواهند نمود، که البته این اتفاق مثبت به قیمت کاهش تولید داخلی خواهد بود.

طبیعی است که بانک مرکزی برای اجرای این طرح باید نسبت به مهار نقدینگی و جمع‌آوری بخشی از آن از طریق فروش ارزان ارزهای خارجی اقدام نماید، و باز هم طبیعی است که در یک فرصت زمانی کوتاه، بعید به نظر می‌رسد که بتوان تمام این نقدینگی‌ها را از پس‌انداز به سرمایه‌گذاری و تولید سوق داد. بنابراین اجرای این طرح باعث از دست رفتن بازارهای داخلی و خارجی و در نتیجه موجب کاهش میزان تولید، و به تبع آن، باعث کاهش سطح اشتغال و تشدید رکود خواهد شد.

این موارد پیش گفته به هیچ وجه قابل اغماض نیستند تا حدی که اغلب بین کشورهای صنعتی؛ همانند آمریکا با کشورهایی همانند؛ چین و ژاپن در جهت جلوگیری از تضعیف بیش از حد واحد پولی این کشورها در مقابل دلار، اختلافات زیادی به وجود می آید. واقعاً دلیل اصرار بیش از حد این کشورها برای پایین نگه داشتن ارزش واحد پولی کشورشان چیست؟ آیا جز در راستای کاهش واردات و افزایش صادرات و بهبود تراز پرداخت‏های خارجی‏شان است؟

حال با توجّه به مطالب فوق و با عنایت به تأکید و حتی اصرار مقامات رسمی کشور ما برای اجرای طرح ارتقاء ارزش واحد پولی کشورمان دو سؤال مهم زیر به وجود می‏آید؛

۲- دور نمودن ارزش پول ملّی کشور از قیمت واقعی آن و بالا نگه‏داشتن قیمت پول ملّی، دارای چه تبعات مثبتی بوده و با چه انگیزه‌ای صورت می‌گیرد؟(*)

*نصرت نادم؛ کارشناس ارشد اقتصاد و مدرس دانشگاه/انتهای متن/

منبع : برهان

این سه مقاله به هم مربوط اند :